Inhoudsopgave

    Klimaatadaptatie

    Samengevat

    Klimaatadaptatie wordt door het Planbureau voor de Leefomgeving gedefinieerd als:

    'Klimaatadaptatie is het proces waarbij de samenleving zich aanpast aan het actuele of verwachte klimaat en de effecten daarvan, om de schade die gepaard kan gaan met klimaatverandering te beperken en de kansen die de klimaatverandering biedt te benutten. Natuurlijke systemen passen zich uitsluitend aan bij het actuele klimaat en de effecten daarvan; menselijke interventies kunnen aanpassingen in natuurlijke systemen faciliteren'.

    Bron: 'Bouwstenen voor een integrale visie op klimaatadaptatie'. 

    Uit de onderzoeken blijkt dat het veranderende klimaat in Nederland voor meer extremen in het weer zorgt zoals extreme regenval, extremere stormen, grotere periodes van droogte en hitte. Ook stijgt de zeespiegel en zijn de seizoenen verstoord (zachtere winters en hete zomers). 

    https://www.youtube.com/watch?v=oiZKoE0SeOY

    https://www.youtube.com/watch?v=F7sEcX_KbFs

    https://www.youtube.com/watch?v=f5_a3eLUtI4

    Dit heeft consequenties voor de leefomgeving en de openbare ruimte. Die extra pieken regenwater moeten geborgen worden in de openbare ruimte. De effecten van hitte moeten beperkt worden. Ook zal in de openbare ruimte een oplossing geboden moeten worden voor langere perioden van droogte, en daardoor ook meer stof. In oktober 2013 is het Manifest Klimaatbestendige Stad (Deltaprogramma) uitgekomen met als doel om extra aandacht te vragen voor klimaatadaptatie. Ook uit het artikel van Marten Muskee 'Ingrijpende deltabeslissingen raken alle gemeenten' uit VNG-Magazine (maart 2014) blijkt dat klimaatverandering en klimaatadaptatie een opgave is voor alle gemeenten. 

    https://www.youtube.com/watch?v=94z2s9GckPY

     

    Internationale informatie

    Hier vindt u informatie over de Nederlandse situatie. Uitgebreide onafhankelijke informatie op wetenschappelijk niveau over alle landen in Europa vindt u op de website www.climateadaptation.eu en op The Climatechange Post. 

    Venetië

    Eén van de bekendste voorbeelden waar klimaatverandering, in combinatie met bodemdaling, vraagt om adaptatie is Venetië. Hier loopt met enige regelmaat de grootste toeristische attractie onder water: het San Marco plein. Inmiddels heeft men vlonders waar de toeristen overheen kunnen lopen en worden er vrolijk gekleurde overlaarzen verkocht. Uiteraard is dit letterlijk dweilen met de kraan open. Aan een oplossing wordt gewerkt. 

    Hoog water in Venetië. Foto door Lex Stax

    Zulke situaties zijn in Nederland gelukkig nog niet aan de orde. Wateroverlast is wel een fenomeen dat steeds vaker voor komt. 

    Er is geen wetgeving die beheerders of overheden dwingt om maatregelen te treffen voor klimaatadaptatie. De waterschappen en gemeenten zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de openbare ruimte. De beheerders zijn verplicht om te voldoen aan hun zorgplicht. Er zijn op landelijk niveau plannen gemaakt die op lokaal niveau worden uitgewerkt. 

    Hiervoor zijn de Wet gemeentelijke watertaken en 

    Wetgeving

    Klimaatadaptatie vraag ruimtelijke ingrepen en aangepast beheer. Hiervoor zijn wet- en regelgeving belangrijk. Veel maatregelen in het kader van klimaatadaptatie hangen samen met ingrepen in de waterhuishouding en het zorgen voor waterberging.

    https://www.youtube.com/watch?v=McT8xTlXu_o&index=19

    De Water-wet- en regelgeving is daarom van belang. De Waterwet regelt het beheer van oppervlakte- en grondwater en is opgesteld voor een verbetering van samenhang tussen het waterbeleid en ruimtelijke ordening. Op basis van de Waterwet kan het nodig zijn dat een watervergunning aangevraagd wordt bijvoorbeeld voor het dempen van oppervlaktewater of het aanleggen van waterberging. Een watervergunning wordt aangevraagd via het omgevingsloket. 

    De Waterschapswet institutionaliseert de Waterschappen en legt hun taken vast. Dat komt neer op het regelen van de waterkwaliteit en -kwantiteit in hun beheergebieden. 

    De Wet gemeentelijke watertaken regelt de afvoer van regenwater en grondwater in stedelijk gebied en de taken van de gemeente hierbij. 

    Structuurvisie

    Het Nationaal Waterplan 2009-2015 is een structuurvisie op basis van de Waterwet en Wet ruimtelijke ordening. De Deltacommissie heeft in 2008 geadviseerd de bescherming tegen overstromingen te vergroten en de zoetwatervoorziening op de lange termijn veilig te stellen. Het kabinet heeft de samenhangende visie van de Deltacommissie onderschreven en heeft besloten het advies als uitgangspunt te nemen voor een verdere uitwerking. Op basis hiervan is in 2009 een ontwerp gemaakt van een Deltawet, waarin de juridische grondslag van het Deltaprogramma, de taken en bevoegdheden van de Deltacommissaris en het Deltafonds geregeld worden. De Deltacommissaris is in 2009 aangesteld. Het Nationaal Waterplan 2009-2015 geeft een eerste uitwerking van het Deltaprogramma. Het Deltaprogramma heeft als doel een duurzame waterveiligheid en zoetwatervoorziening te realiseren. Het streefbeeld is in een figuur weergegeven.

    Bron: Nationaal Waterplan 2009-2015

    In deze structuurvisie die het Nationaal Waterplan 2009-2015 is, is het Nederlandse beleid voor waterbeheer voor de komende jaren opgenomen. In deze structuurvisie is ook benoemd dat er gestreefd wordt naar een toename van water en groen in de stad om stedelijk gebied leefbaarder en aantrekkelijker te maken en om een bijdrage te leveren aan een klimaatbestendige inrichting van Nederland. 

    Ruimtelijke ingrepen

    Bij ruimtelijke ingrepen en gebiedsontwikkeling, bijvoorbeeld in de openbare ruimte, moet een watertoets gedaan worden. Het doel van de watertoets is het waarborgen dat de waterbelangen meegenomen worden in ruimtelijke plannen en besluiten. Ruimtelijke ingrepen mogen dus geen negatieve effecten hebben zoals wateroverlast, achteruitgaande waterkwaliteit of verdroging. De watertoets is verankerd in de Wet ruimtelijke ordening en de uitvoering opgenomen in artikel 3.1.6 van het Besluit ruimtelijke ordening. Het proces van de watertoets is opgenomen in een Handreiking Watertoets, van de Helpdesk Water. 

    Wabo

    Op basis van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (WABO) wordt een omgevingsvergunning afgegeven voor activiteiten op het gebied van ruimte, bouwen, milieu, natuur en monumenten. Zonder omgevingsvergunning is het verboden om activiteiten te ontplooien die op één of andere manier van invloed zijn op de fysieke leefomgeving, waaronder activiteiten die vallen binnen het bereik van onder andere de Wet ruimtelijke ordening en de Wet milieubeheer.

    Vanaf januari 2015 treedt naar verwachting de Wet Natuurbescherming in werking. Deze wet is een vervanging van de Boswet, Flora- en faunawet en Natuurbeschermingswet. Bij toekomstige eenvoudige ingrepen in de openbare ruimte waar sprake is van groen en natuurwaarden, zoals regulier onderhoud, geldt in de toekomst een meldingsplicht op basis van deze wet. Bij grote projecten en ingrepen blijft een vergunningplicht. 

    De rijksoverheid is bezig om veel wetten met milieu-, water- en ruimtelijke ordeningsregels te bundelen in de Omgevingswet. De Omgevingswet moet van kracht worden in 2018 en wordt een integraal kader voor locatie gebonden activiteiten gericht op duurzaamheid en een duurzame leefomgeving. Ook de huidige Crisis- en herstelwet wordt ook opgenomen in deze Omgevingswet. Met de Omgevingswet komt een einde aan de sectorale benadering en wordt meer gekozen voor een integrale en gebiedsbenadering. Op 17 juni 2014 is het wetsvoorstel van de Omgevingswet door de minister naar de Tweede Kamer gestuurd.

    Beleid

    Beleid voor maatregelen

    Deze veranderingen in het weer, in de zeespiegel en seizoenen vragen om maatregelen om schade en gevolgen te beperken. Het KNMI heeft vier scenario’s geschetst over het veranderende klimaat in Nederland in 'Klimaatscenario's in Nederland' (2014). Klimaatverandering heeft gevolgen voor onze leefbaarheid in bebouwd gebied en gezondheid, ons waterbeheer, landbouw, natuur, energievraag en mobiliteit. De adaptatie aan klimaatverandering is belangrijk om schades en kosten te voorkomen en om te zorgen voor een leefbaar Nederland. Een groot deel van de adaptatiemaatregelen worden genomen in de openbare ruimte zoals robuuste groenvoorzieningen en waterberging.

    https://www.youtube.com/watch?v=t9Ph-MKZ3q4

    Bron: www.klimaatvoorruimte.nl

    CROW heeft zes stappen onderscheiden om te werken aan klimaatadaptatie. Deze stappen zijn uitgewerkt in CROW-publicatie 277 'Aanpassen openbare ruimte aan klimaatverandering' (2010). Deze zes stappen staan in de bovenstaande figuur. Deze figuur maakt duidelijk dat het aanpassen een proces is, dat voortdurend doorgaat. Het is niet iets eenmaligs.

    Klimaatverandering en klimaatadaptatie zijn internationale uitdagingen die (gecoördineerde) lokale ingrepen vraagt. Inrichting en beheer van de openbare ruimte spelen hierbij derhalve een prominente rol. 

    Vanuit het Rijk

    Het Rijk heeft een 'Klimaatagenda' (2013) opgesteld waarin is opgenomen hoe zij klimaatverandering wil aanpakken. Ook houdt het Rijk een klimaatmonitor bij met informatie voor lokale overheden om klimaatbeleid te maken.

    De effecten van klimaatverandering in Nederland zijn weergegeven in de volgende figuur.

    Bron: 'Klimaatagenda' (2013)

    Via Viadesk biedt het Rijk een platform voor gemeenten om elkaar te informeren en kennis uit te wisselen op het gebied van klimaatbeleid.

    Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft in 2013 gerapporteerd over de 'Bouwstenen voor een integrale visie op klimaatadaptatie'. Dit rapport is opgesteld naar aanleiding van het 'Parlementair onderzoek Kosten en effecten klimaat- en energiebeleid' door de Algemene Rekenkamer in 2012. 

    In 2015 heeft het Planbureau voor de Leefomgeving een serie rapporten uitgebracht:

    Clingendael heeft in 2015 de internationale aspecten van klimaatverandering beschreven in 'Beyond scares and tales: climate-proofing Dutch foreign policy' (2015). Dit laatste rapport geeft de internationale context en consequenties aan. 

    Het rijk heeft in 2011 een 'Klimaatwijzer' opgesteld om aan te geven hoe ruimtelijke inrichting rekening kan houden met de klimaatvraagstukken. Het RIVM heeft het rapport 'Succesfactoren voor klimaatadaptatie' (2013) opgesteld. 

    Beleid

    Veel gemeenten zijn aan de slag met klimaatbeleid en klimaatadaptatie. Hieronder enkele voorbeelden:

    • De gemeente Rotterdam heeft een actieve aanpak en eigen website over Rotterdam als klimaatbestendige stad. Hun standpunt is toegelicht in het filmpje en opgenomen in de 'Rotterdamse adaptatiestrategie' (2013).

    https://www.youtube.com/watch?v=fVe-FCm6AeE

    De Rotterdamse adaptatiestrategie is gevisualiseerd met de volgende figuur:

    Bron: 'Rotterdamse adaptatiestrategie' (2013)

    In het kader van Kennis voor Klimaat is onderzoek gedaan naar hittestress in Rotterdam. De resultaten staan in 'Hittestress in Rotterdam' (2011)

    Internationaal

    Internationaal wordt er door landen, gemeenten en steden samengewerkt om informative en kennis uit te wisselen rondom klimaatverandering en klimaatadaptatie. 

    • In 2010 is vanuit het INTERREG programma Future Cities 'Het Future Cities Adaptatiekompas'  gemaakt. Hierin zijn voorbeelden opgenomen van hoe steden in Nederland en omringende landen klimaatverandering inzichtelijk maken en hiermee omgaan. Het kompas ziet er als volgt uit.

    Uitgebreide onafhankelijke informatie op wetenschappelijk niveau over alle landen in Europa vindt u op de website www.climateadaptation.eu. 

    Voorbeelden van maatregelen

    Adaptieve maatregelen in openbare ruimte liggen vooral op het vlak van groen en water. Hieronder enkele voorbeelden van klimaatadaptatie maatregelen. 

    • De gemeente Rotterdam geeft subsidie voor de aanleg van groene daken

    http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=aJ85aXqx8Fg

    • Woningbouwbedrijf Ymere heeft een filmpje gemaakt over het groene dak op woningcomplex de Halve Wereld bij het Waterlooplein. Deze maatregel past binnen het beleid van de gemeente Amsterdam die de aanleg van groene daken stimuleert door subsidie en door de uitgave van de 'Handleiding Daktuinen' (2004).

    https://www.youtube.com/watch?v=M1s26w0Qe4w

    • In de Bloemstraat in Arnhem is een verticale tuin in gebruik genomen in 2010. Dit is een oplossing om groen in de wijk te realiseren als er weinig ruimte is voor groen. Tevens is het een vorm van klimaatadaptatie

    https://www.youtube.com/watch?v=aljxiK6J8IA

    • Opvang van water in openbaar gebied zoals op straat, in een sportpark of op een plein om zo water van hevige regenbuien te kunnen opvangen

    https://www.youtube.com/watch?v=BCkXsVGkVBU

    • Ondergrondse infiltratiekratten en wadi’s zoals in de wijk Leidsche Rijn te Utrecht voor de opvang van regenwater. N.b.: dit is een film die is gemaakt in opdracht van de fabrikant

    https://www.youtube.com/watch?v=o6bOlzssR30

    https://www.youtube.com/watch?v=leiagP5FcRA

    Foto: Aanleg van een parkeerterrein annex waterberging in Rotterdam. Foto door Waterblock

    • In Rotterdam is het Benthemplein omgevormd tot waterplein. Waterberging wordt hier gecombineerd met andere verblijfs- en recreatiefuncties

    https://www.youtube.com/watch?v=I-CrwcXPIKc

    • Dordrecht heeft gewerkt met Urban Flood Management waarbij ze hebben gekeken welke stadsontwikkelingen er in buitendijks gebied kunnen plaatsvinden met het oog op overstromingsrisico’s. Hierin staat naast het beschermen tegen hoog water ook het leven met en op het water centraal. 

    http://www.youtube.com/watch?v=NDFbQjnMqsU

    • Bomen zijn nuttig om een bijdrage te leveren aan klimaatadaptatie. Ze zorgen onder andere voor schaduw. Het rapport 'Klimaatadaptieve stadsbomen' (2014) van Robin Kruitboschen Robin van Milligen beschrijft de voorwaarden/omstandigheden voor een effectieve inzet van bomen.
    • Infiltrerende verhardingsconstructies zijn nuttig om een overschot aan water af te voeren en bij te dragen aan waterberging. Hierbij zijn allerlei varianten mogelijk.  De 'Handreiking infiltrerende verhardingsconstructies' (TAUW, 2014) geeft hiervan een overzicht.

    Beheer

    De Stichting RIONED heeft in het rapport 'Gemeentelijke aanpak wateroverlast' (2015) een inventarisatie gemaakt van de wateroverlast die gemeenten hebben als gevolg van zware buien. Het rapport is gebaseerd op een kwantitatief onderzoek bij bijna alle gemeenten. In 2014 had 1 op de 3.000 inwoners te maken met wateroverlast. 

    Het KNMI heeft de rapportage 'Klimaatscenario’s voor Nederland' (2014), opgesteld als instrument voor het plannen van adaptatiemaatregelen. Water opvangen en waterberging in het stedelijk gebied is een belangrijke maatregel in het aanpassen aan klimaatverandering. Het opvangen en bergen van water zorgt voor mogelijkheden om extreme regenval op te vangen en het beschikbaar hebben van water bij periodes van droogte.

    https://www.youtube.com/watch?v=0Qhp_W01CY4

    Daarnaast heeft de aanwezigheid van water en groen ook een dempende werking op de omgevingstemperatuur. Dit is belangrijk voor de leefbaarheid in bebouwd gebied zoals steden. Deze film illustreert wat dit in de praktijk betekent.

    http://www.youtube.com/watch?v=t9Ph-MKZ3q4

    Ook in het kader van het Deltaprogramma is aandacht gevraagd voor maatregelen in stedelijk gebied en openbare ruimte door het 'Manifest Klimaatbestendige stad' uit 2013. Hierin is een dringende oproep gedaan aan alle partijen om maatregelen te nemen voor klimaatadaptatie.

    Bij het opvangen en bergen van water speelt de bodem een belangrijke rol. De RIVM-publicatie 'Klimaatverandering in het stedelijk gebied, groen en waterberging in relatie tot de bodem' (2011) laat het belang zien van bodem bij waterberging. Een afgedekte of verdichte bodem kan geen water opvangen en bergen. Het water moet meteen afgevoerd worden. Vanuit dit oogpunt is het belangrijk om te zorgen voor voldoende onafgedekte bodem of gebruik te maken van waterdoorlatende materialen. Vanuit duurzaamheid heeft een onafgedekte bodem de voorkeur omdat dit beter is voor de kringlopen van voedingsstoffen en voor de biodiversiteit. 

    Maatregelen voor waterberging laten zich goed combineren met het inrichten van groen, recreatie en speelplaatsen. Op deze manier voegen waterpartijen en waterbergingsmaatregelen kwaliteit toe aan openbare ruimte en kunnen ze ook een bijdrage leveren aan biodiversiteit. Een mooi voorbeeld hiervan is het Benthemplein te Rotterdam. Hiervan is ook de volgende film gemaakt.

    https://www.youtube.com/watch?v=5bkXGAAF0ms

    En om verstening van de omgeving tegen te gaan is er de website www.operatiesteenbreek.nl. Hier vindt men maatregelen om verharde oppervlakken om te zetten in groene terreinen. Met ongeveer dezelfde gedachte is het boek 'Tegen de hitte, groen en de opwarming van de stad'  (2013) uitgebracht door Royal Haskoning. 

    Ook de gemeente Maastricht is actief bezig en zoekt naar de maatregelen die ook zorgen voor het optimaliseren van kwaliteit.

    http://www.youtube.com/watch?v=rXLTpU9VIgw

    Het tegengaan van oprukkende verstening in de stad is belangrijk om de stad klimaatbestendig te maken. In Groningen is onderzoek gedaan naar de gevolgen van verstening in de stad en dit filmpje geeft de resultaten weer.

    https://www.youtube.com/watch?v=YAezJMPBflY

    Documenten

    Klimaatadaptatie heeft invloed op het beheer van de openbare ruimte. De volgende documenten nemen dit mee bij het beheer. 

    Gebouwen

    Wateroverlast kan voor gebouwen voor flinke problemen zorgen. Een slecht ontworpen of slecht beheerder waterafvoer kan voor met name platte daken een verhoogd instortingsgevaar betekenen tijdens extreme buien.

    http://www.youtube.com/watch?v=nH1i2keowQ0

    http://www.youtube.com/watch?v=UHihOXYsKps

    Groen parkeren

    Fietsen en auto's moeten ergens staan. Een fietsenstalling is een logische oplossen om fietsen geordend, veilig en droog te parkeren. Datzelfde geldt voor een parkeergarage voor auto's. Het dak kan een extra functie krijgen als groen dak. Dat draagt bij aan waterberging en klimaatadaptatie. En het groene dak ziet er ook nog eens mooier uit. Op de volgende foto staat een voorbeeld. Hierbij heeft de fietsenstalling een groen dak en een bank.

    Groen dak op een fietsenstalling. Bron: Binder

    Duurzaamheid

    Een van de grootste uitdagingen op het gebied van duurzaamheid is de klimaatverandering. Het klimaat op aarde heeft altijd geschommeld en dit is een natuurlijk gegeven. Maar de huidige klimaatverandering wordt gekoppeld aan de grote hoeveelheid broeikasgassen (voornamelijk CO2) die in onze atmosfeer is gebracht sinds de industriële revolutie eind 18e eeuw. Sinds die tijd is de mens op grote schaal fossiele brandstoffen zoals steenkool, benzine, diesel, stookolie en aardgas is gaan gebruiken. Hierbij komt veel CO2 vrij in de atmosfeer. Ook andere industriële- en landbouwactiviteiten brengen broeikasgassen in de atmosfeer. De natuur kan de grote hoeveelheid broeikasgassen niet meer verwerken in haar natuurlijke kringlopen. Door deze onbalans warmt de aarde op. Dit wordt wel het broeikaseffect genoemd. Dit heeft klimaatverandering tot gevolg. Hier volgt een film met uitleg over het broeikaseffect veroorzaakt door de mensen.

    https://www.youtube.com/watch?v=nRePbJtegN4

    Deze klimaatverandering wordt al jaren onderzocht en gemonitord door het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). De resultaten van het IPCC worden door het KNMI weer vertaald naar de situatie in Nederland. In mei 2014 heeft het KNMI op basis van het nieuwste IPCC rapport 4 klimaatscenario’s gemaakt voor Nederland. Uit de onderzoeken blijkt dat het veranderend klimaat in Nederland voor meer extremen in het weer zoals extreme regenval, grotere periodes van droogte en hitte. Ook stijgt de zeespiegel en zijn de seizoenen verstoord (zachtere winters en hete zomers). Klimaatverandering heeft daarmee gevolgen voor ons waterbeheer (grotere kans op overstromingen, periodiek watertekort, verslechtering waterkwaliteit), landbouw, natuur, gezondheid en mobiliteit. De gevolgen van de klimaatverandering en hoe hierop in te spelen in de stad waren het kernthema van de Conferentie Klimaatbestendige Stad van 2013.

    https://www.youtube.com/watch?v=NpQhapJeKZ8

    Of klimaatverandering wordt veroorzaakt door CO2 wordt door ter discussie gesteld door een aantal wetenschappers. In ieder geval zijn veranderingen in klimaat waarneembaar zodat klimaatadaptatie noodzakelijk is. 

    De discussie over klimaatverandering en de noodzaak van aanpassingen is wereldwijd op de agenda gezet door Al Gore, de voormalige vice-president van de Verenigde Staten. Zijn film 'An unconvenient truth' (2007) is trendsettend geweest.

    https://www.youtube.com/watch?v=Bu6SE5TYrCM

    In 2015 heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een quick scan gepubliceerd. Die publicatie geeft, op basis van bestaand onderzoek, aan welke aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn om de voorgenomen reductie van emissies in 2020 te realiseren. De quick scan is bekritiseerd maar geeft wel aan dat aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn. 

    Kosten

    De aanleg en realisatie van maatregelen voor klimaatadaptatie brengt kosten met zich mee en die komen direct voor rekening van de initiatiefnemer. Dit zijn reguliere kosten zoals:

    • Kosten voor onderzoek en voorbereiding
    • Kosten voor overleg met de belanghebbenden
    • Eventuele kosten voor aankoop van terrein voor de waterberging
    • Kosten voor aanleg
    • Kosten voor beheer

    Door maatregelen van klimaatadaptatie te combineren met bestaande projecten of opgaves, kunnen kosten over meer kostendragers verdeeld worden zoals in het gebied de Eelder- en Peizermaden waar waterberging gecombineerd is met natuurontwikkeling. Een ander voorbeeld is het groene dak van het stadhuis in Arnhem waar waterberging is gecombineerd met energiemaatregelen. 

    https://www.youtube.com/watch?v=f0TFkJPYxUo

    Deze maatregelen zorgen ervoor dat kosten voor schade door klimaatverandering voorkomen of beperkt worden. De schadeposten van klimaatverandering kunnen fors zijn. Zo werd in juli 2011 Kopenhagen getroffen door een extreme regenbui die voor ruim 1 miljard euro schade heeft aangericht.

    https://www.youtube.com/watch?v=bVNMuFTfpUE

    Maar ook in Nederland hebben wij regelmatig wateroverlast na grote regenbuien zoals:

    http://www.youtube.com/watch?v=eqFBfpPdL6k

    Overstroming van garage Boterdiep in Groningen.

    https://www.youtube.com/watch?v=2CmF03PWsTQ

    De afgewende kosten van klimaatverandering (wateroverlast en schade door droogte) zijn door Deltares onderzocht en gerapporteerd in 'Schades door watertekorten en –overschotten in stedelijk gebied' (2012). Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft een Engelstalig rapport gepubliceerd in 2014 over de kosten en opbrengsten van klimaatadaptatie: 'Costs and benefits of climate change'. In 2009 is vanuit de Vrije Universiteit een essay geschreven waar vanuit de economische kant gekeken is van klimaatverandering: 'Witte zwanen, zwarte zwanen'. 

    Veel maatregelen op het gebied van klimaatadaptatie liggen op het gebied van groen en water. Deze maatregelen kunnen ook concretere opbrengsten hebben maar die komen niet altijd weer terug bij de initiatiefnemer. Groen en water kunnen een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de openbare ruimte. Deze kwaliteitsverbetering levert een waardevermeerdering van woningen en gebouwen in het gebied. Daarnaast kunnen de maatregelen een positief effect hebben op gezondheid, lucht- en bodemkwaliteit en biodiversiteit. Deze opbrengsten zijn minder concreet in cijfers aan te geven maar voor de samenleving van belang. Voorbeelden van hoe baten inzichtelijk kunnen worden gemaakt zijn:

    http://www.youtube.com/watch?v=djq5N8zLtlA

    Participatie

    Veel maatregelen op het gebied klimaatadaptatie hebben te maken met water en groen en op deze vlakken zijn de burgers actief met participatie. Burgers en bedrijven of instellingen nemen bijvoorbeeld beheer van het groen over of zorgen voor een gewenste maatschappelijke invulling. De gemeente Amsterdam heeft meegedaan in een Europees project (GRaBS) waarbij onderzoek is gedaan naar participatie bij klimaatadaptatie. De bevindingen staan in het paper van Age Niels Holstein 'Participatie in klimaatadaptatie' (2011). 

    Voorbeelden van participatie bij klimaatadaptatie zijn:

    http://www.youtube.com/watch?v=Nqbs4iY3cQw

    • Voorbeeld Wijkbedrijf Bilgaard Leeuwarden:

    http://www.youtube.com/watch?v=arE7IIdu9-M

    • Placemaking in Palenstein samen met bewoners – Zoetermeer:

    http://www.youtube.com/watch?v=e4zYWZy92n8

    • Het stimuleren van het tegengaan van verstening van tuinen zoals de het boekje 'Tuintips' (2013) van de gemeente Borsele.
    • Het tegengaan van verstening van tuinen in Dordrecht

    https://www.youtube.com/watch?v=RLJLtdShtzI

    • De gemeente Dordrecht geeft informatie over watertuinen en de aanleg hiervan in 'Watertuinen in Dordrecht' (2006)
    • Een gecombineerde maatregel van water- en energiemaatregelen zijn de aanleg van groene daken.

    https://www.youtube.com/watch?v=Dbyv8iHxKrc

    • De gemeenten Rotterdam, Almelo en Groningen geven subsidie aan inwoners voor de aanleg van een groen dak.

    https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=aJ85aXqx8Fg

    Stadslandbouw

    Het produceren van groente en fruit kan een bijdrage leveren aan klimaatadaptatie. Kijk ook bij 'Groen verbindt'. 

    https://www.youtube.com/watch?v=LLEY5dSruW4

    Particulieren en waterberging

    Ook particlueren kunnen bijdragen aan waterberging als onderdeel van klimaatadaptatie. Bij voorbeeld met een watertuin.Een watertuin vangt het regenwater van uw dak en terras op. Om het regenwater te kunnen verwerken, is opvangruimte voor water in uw tuin nodig. Tijdens een regenbui loopt deze ruimte vol. Zodra de neerslag voorbij is, loopt het opgevangen water langzaam weg. Bijvoorbeeld doordat het de grond in zakt. Zo heeft een watertuin zijn eigen mini-waterkringloop als onderdeel van de waterberging.

    Bron: www.riool.info

    Zulke opbergsystemen komen steeds meer in de handel. In Duitsland is men daar al heel ver mee. 

    Ondergrondse berging van water. Bron: Hornbach.de

    Het plaatje laat een systeem zien dat gewoon in Duitsland te koop is. 

    Links

    www.climateadaptation.eu

    www.climatechangepost.com

    www.crow.nl

    www.future-cities.eu

    www.grabs-eu.org

    www.klimaatbestendigestad.nl

    www.klimaateffectatlas.wur.nl

    www.klimaatvoorruimte.nl

    www.kennisvoorklimaat.nl

    www.operatiesteenbreek.nl

    www.platform31.nl

    www.rioned.nl

    www.stowa.nl

     

     

    Gerelateerde onderwerpen

    Monitoring

    Milieuzone

    Stadslandbouw